KLASYFIKACJA ŚREDNIEGO STOPNIA - GRUPY, TYPY, RODZAJE (POLSKA NORMA)
Od czasu swojego powstania w 1925 r. Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) przyjął zasadę oznaczania narzędzi skrawających, oprzyrządowania mocującego, przyrządów pomiarowych i elementów wyposażenia pomocniczego czteroliterowymi symbolami klasyfikacyjnymi. Trzy pierwsze litery duże i czwarta - mała. Dwie pierwsze duże litery oznacząją grupę narzędziową, do której należy dane narzędzie, trzecia duża litera - typ, a czwarta mała - rodzaj. Czasem w katalogach, opisach internetowych czy specyfikacjach przetargowych po symbolu przyrządu pomiarowego pojawia się myślnik, a po nim dodatkowa litery lub cyfry. Są to dodatki zakładowe oznaczające podrodzaje lub modele narzędzi (zagadnienie opisane w ostatnim punkcie artykułu).
W 1952 r. PKN ustanowił Polską Normę PN-M-02812 "Klasyfikacja i znakowanie warsztatowych środków pomiarowych" (być może było to tylko wznowienie zaginionej normy przedwojennej). Norma ta była kilkakrotnie aktualizowana i poprawiana - najnowsze wydanie pochodzi z lipca 1985 r. Termin warsztatowe środki pomiarowe odnosi się historycznie do przyrządów kontrolno-pomiarowych używanych w istniejących od starożytności rzemieślniczych warsztatach ślusarskich, z których wyewoluowały dzisiejsze zakłady metalowe obróbki skrawaniem.
Ze względu na dość dawną datę ostatniej aktualizacji normy PN-M-02812 - nie ma w niej np. przyrządów do badania twardości lub do badań nieniszczących. Wynika to stąd, że twardościomierze nie zostały uznane za środki warsztatowe lecz laboratoryjne, a przyrządy do badań nienieszczących były w tych czasach zbyt drogie i mało rozpowszechnione (czyli używane rzadko i głównie do celów naukowych), albo nie istniały ich poręczne, przenośne wersje - możliwe do zastosowania w pomiarach "warsztatowych".
Wymieniona wyżej Polska Norma specyfikuje nazwy i symbole kilkuset najbardziej typowych warsztatowych przyrządów pomiarowych, dzieląc je na najwyższym poziomie na 22 grupy (z tego 10 grup pustych - przeznaczonych do wypełniania w miarę rozwoju techniki).
Grupy (w ramach działu normalizacyjnego M - Metrologia):
1. MA - Przyrządy suwmiarkowe
* Przykładowy typ: MAU - Suwmiarki dwustronne z głębokościomierzem (popularna nazwa dzisiejsza: suwmiarki 4-funkcyjne - przyp. aut.)
** Przykładowy rodzaj: MAUb - Suwmiarki dwustronne z głębokościomierzem, z wewnętrznymi szczękami krawędziowymi, z zaciskiem
2. MB - (pusta)
3. MC - Cyrkle i macki
* Przykładowy typ: MCM - Macki
** Przykładowy rodzaj: MCMd - Macki zewnętrzne z podziałką
4. MD - Przyrządy czujnikowe
* Przykładowy typ: MDX - Przyrządy czujnikowe ręczne do sprawdzania długości
** Przykładowy rodzaj: MDXb - Przyrząd czujnikowy kabłąkowy (np. grubościomierz czujnikowy - przyp. aut.)
5. ME - (pusta)
6. MF - (pusta)
7. MG - Warsztatowe przyrządy do pomiarów optycznych
* Przykładowy typ: MGM - Mikroskopy miernicze (bardziej współczesna nazwa: mikroskopy pomiarowe - przyp. aut.)
** Przykładowy rodzaj: MDMc - Mikroskopy miernicze warsztatowe 75 x 25 (popularna nazwa: mikroskopy warsztatowe małe - przyp. aut.)
8. MH - Przyrządy do sprawdzania chropowatości
* Przykładowy typ: MHC - Profilometry
** Przykładowy rodzaj: MHCa - (pusty) Kieszonkowy profilometr do pomiaru profili chropowatości Ra i Rz (brak w normie - propoz. aut.)
9. MJ - (pusta)
10. MK - Kątowniki, kątomierze oraz liniały sinusowe i tangensowe
* Przykładowy typ: MKS - Kątowniki 90° stalowe
** Przykładowy rodzaj: MKSa - Kątowniki 90° stalowe, płaskie
11. ML - Płyty, liniały, płytki wzorcowe, wałeczki i kulki miernicze oraz przymiary kreskowe
* Przykładowy typ: MLA - Płytki
** Przykładowy rodzaj: MLAa - Płytki wzorcowe, komplet mały
12. MM - Przyrządy mikrometryczne
* Przykładowy typ: MMZ - Mikrometry zewnętrze ogólnego przeznaczenia
** Przykładowy rodzaj: MMZb - Mikrometry zewnętrze ogólnego przeznaczenia, z powierzchniami mierniczymi płaskimi
13. MN - (pusta) Przyrządy do badań nienieszczących (brak w normie - propoz. aut.)
* Przykładowy typ: MTG - Grubościomierze ultradźwiękowe
** Przykładowy rodzaj: MTGa - Grubościomierz ultradźwiękowy echa pojedynczego
14. MP - Poziomnice i piony
* Przykładowy typ: MPS - Poziomnice stałe
** Przykładowy rodzaj: MPSr - Poziomnice stałe, metalowe ramowe dwukierunkowe
15. MR - Przybory pomocnicze
* Przykładowy typ: MRL - Lupy
** Przykładowy rodzaj: MRLh - Lupy do odcisków Brinella
16. MS - Sprawdziany i przeciwsprawdziany
* Przykładowy typ: MSB - Sprawdziany i przeciwsprawdziany wewnętrzne z chwytem stożkowym
** Przykładowy rodzaj: MSBg - Sprawdziany gwintowe trzpieniowe dwugraniczne
17. MT - (pusta) Twardościomierze (brak w normie - propoz.. aut.)
* Przykładowy typ: MTS - Twardościomierze z obciążeniem statycznym
** Przykładowe rodzaje: MTSr - Twardościomierze Rockwella, MTSu - Twardościomierze uniwersalne
18. MU - (pusta)
19. MW - Wzorce
* Przykładowy typ: MWS - Szczelinomierze
** Przykładowy rodzaj: MWSb - Szczelinomierze, komplety
20. MX - (pusta)
21. MY - Rękojeści i oprawki do narzędzi pomiarowych
* Przykładowy typ: MYW - Rękojeści do sprawdzianów z chwytem stożkowym
** Przykładowy rodzaj: MYWa - Rękojeści do sprawdzianów tłoczkowych oraz sprawdzianów i przeciwsprawdzanów gwintowych trzpieniowych
22. MZ - (pusta)
KLASYFIKACJA SZCZEGÓŁOWA - PODRODZAJE/ MODELE (NORMY ZAKŁADOWE)
Poszczególni polscy producenci przyrządów pomiarowych (np. VIS, RAFAN, PREMET, PZO) dodawali do czteroliterowych symboli klasyfikacyjnych faktory zakładowe. Tworzyli w ten sposób symbole podrodzajów lub modeli przyrządów. Był to swego czasu powszechny sposób postępowania. Przykłady: W normie PN-M-02812 nie ma ustanowionych symboli dla suwmiarek do kanałków wewnętrznych i zewnętrznych. VIS opracowując te suwmiarki posłużył się symbolem MAUa oznaczającym suwmiarki dwustronne z głębokościomierzem i śrubą zaciskową i do niego dodał faktory zakładowe Kz (MAUa Kz - kanałki zewnętrzne) i Kw (MAUa Kw - kanałki wewnętrzne). Z mikrometrów zewnętrznych o symbolu rodzajowym MMZb (opis patrz wyżej) VIS wyróżnił podrodzaje zakładowe: MMZb-A (sprzęgło zapadkowe poza bębnem, zacisk wrzeciona pierścieniowy), MMZb-1 (sprzęgło cierne na bębnie, zacisk wrzeciona dźwigniowy) i MMZb-C (sprzęgło zapadkowe poza bębnem, zacisk wrzeciona dźwigniowy). Poza ustanawianiem podrodzajów - zakładom produkcyjnym i zjednoczeniom branżowym zdarzało się także nieformalnie uzupełniać normę PN-M-02812. Przykład: We wspomnianej normie, w grupie ML i typie MLP (przymiary) nie ma symbolu rodzaju dla przymiarów kreskowych nastawnych. RAFAN uzupełnił więc normę tworząc symbol rodzajowy MLPn. Do tego zaś rodzaju ustanowił podrodzaje/ modele, których faktory zakładowe odpowiadają zakresom pomiarowym 200, 250 i 300 mm: MLPn-200, MLPn-250 i MLPn-300.
Nadmienić należy, że w języku technicznym nienormalizacyjnym oraz w polskiej metrologii prawnej zarówno rodzaje (np. MMZb) jak i podrodzaje zakładowe (np. MMZb-1) przyrządów pomiarowych zwane są typami. Często także spotkać można błędny zapis symboli przy pomocy czterech dużych liter (np. MMZB).
